De mens wil gelukkig zijn, ook in de digitale wereld. Maar onze digitale wereld lijkt vooral ontworpen te zijn op de mogelijkheden van de technologie. Gaat de mens zich schikken naar wat de digitale wereld van haar/hem vraagt of gaan we het ontwerp van de digitale wereld, de architectuur, schikken naar de mogelijkheden van het geluk?

Architectuur van de digitale wereld

Willen we het geluk van de mens centraal stellen dan zullen we op een andere manier de architectuur van de digitale wereld op moeten stellen. Vanaf nu moet elke architectuur een verantwoorde architectuur worden. Een belangrijk onderwerp tijdens de DYA Dag 2018 over ‘Architectuur en Ethiek’.

Marlies van Steenbergen deed in haar blog in AG Connect al een oproep over een manifest voor de verantwoorde architectuur. Als onderdeel van het manifest stelde ze daarin het volgende voor: ‘De architect neemt in zijn architectuur expliciet de waarden mee van alle direct en indirect betrokkenen, binnen en buiten de organisatie.’ Maar met welke waarden kom je dan tot een verantwoorde architectuur? Daar ga ik in deze blog op in.

Normatieve en technische professionaliteit

Ik las recent het boek ‘Werken met diepgang’ (Mulder en Snoek, 2012). In dit boek maken zij onderscheid tussen de technische en de normatieve professionaliteit. Bij de technische professionaliteit gaat het om wat wij in het algemeen als ‘professionaliteit’ bestempelen; gericht op het instrumentele, methodische en/of technische handelen. Het gaat hierbij vaak om de zoektocht naar ‘wat werkt’.

Thema’s als effectiviteit en efficiency staan hierin vaak centraal. Dit is herkenbaar in hoe wij ons vak als digitale architecten benaderen. Bekijk je de verschillende methoden van architectuur dan nemen zij eigenlijk altijd de doelstellingen en de prioriteiten zoals deze in de business worden gesteld. Dit herken ik ook wel in de beroepsgroep: denken in structuren en methoden om veranderingen in een organisatie aan te pakken.

Zinvolle architectuurbenadering

Er is ook een diepere laag mogelijk, de normatieve professionaliteit. Bij de normatieve professionaliteit wordt daaraan de dimensie van het reflecteren op levensbeschouwelijke aspecten en op de ervaringen en emoties daaromheen toegevoegd. Het gaat om het bewust hanteren van waarden en normen, grondovertuigingen, inspiratie en bezieling. Als we onze architectuurbenadering willen uitbreiden naar zinvolle of verantwoorde architectuur dan hebben we in onze blog al gesteld dat het gaat om het toetsen van de keuzes in onze architecturen aan de waarden en normen in de omgeving.Daarmee passen we dus de normatieve professionalisering toe.

Menselijke maat

Normatieve professionaliteit is bekend als onderzoeksgebied binnen de mensgerichte beroepen zoals in de zorg of het onderwijs. In die wereld is het veel gebruikelijker om over levensbeschouwlijke aspecten na te denken. De menselijke maat is in deze sector een groot goed. Als een medicijn niet wordt vergoed omdat de kosten ervan niet passen binnen ons vergoedingsstelsel (technische professionaliteit) dan ontstaat er wel een brede maatschappelijke discussie over de positie van de patiënt in kwestie. Het lijden van de patiënt past niet bij de menselijke maat die wij in de maatschappij als acceptabel vinden.

In organisaties waar het al gebruikelijk is om deze benadering toe te passen, liggen er voor de architect kansen om deze door te voeren in de architectuur.

Customer journey

Hetzelfde denken kunnen we in mijn ogen ook gebruiken in andere sectoren. De moderne benadering van product- en dienstontwikkeling start tegenwoordig immers met een Customer Journey; we stellen de klant en zijn behoefte centraal. We kunnen hier de focus leggen op de directe behoefte, bijvoorbeeld contact onderhouden met de wereld via Facebook. Hierbij kijken we vaak vooral naar de technische en/of methodische kant van de behoefte. Verdiepen we ons daarnaast in de indirecte behoefte, dan komen we uit bij de waarden en normen die de klant als mens hanteert. Dan ontdekken we bijvoorbeeld dat hij alle data die hij genereert tijdens de contacten met de wereld graag privé houdt.

Om te komen tot een zinvolle architectuur moeten we dus boven het technische karakter van de klantbehoefte gaan staan en ons verdiepen in de waarden en normen van de klant als mens.

Waardenreflectie

Een belangrijk aspect van de levensbeschouwelijke communicatie is waardenreflectie. Met kernvragen als ‘wat is goed leven?’ of ‘wat is waardevol om na te streven in en door mijn professioneel handelen?’. Mulder verwijst hierbij naar ‘Waarden aan het werk’ van Van den Ende: het voortdurend refelecteren op waarden houdt ook de mogelijkheid van kiezen open. En dit kiezen is een complexe aangelegenheid omdat er sprake kan zijn van botsende waarden (Van den Ende).

Vrij vertaald komt het erop neer dat het krachtenveld van waardensystemen bestaat uit:

• De waarden van het individu: de architect
• De waarden van de professie: beroepsstandaarden en gedragscodes
• De waarden van de context/organisatie: de Enterprise
• De waarden van de doelgroep: de klant (als mens)
• De culturele en maatschappelijke waarden: de maatschappij

Verantwoorde architectuurkeuzes

Om met een architectuur daadwerkelijk ‘Digital Happiness’ (Homo Deus: A Brief History of Tomorrow, Harari) te realiseren moeten we werken vanuit diepgang. Naast de primaire (technische) behoeften die de klant heeft van een product of dienst moeten we ook de waarden onderzoeken die de klant als mens heeft en daarbij het krachtenveld van waardesystemen kennen. Bij het maken van een architectuur kunnen we dan verantwoorden hoe deze waarden zijn meegenomen in de architectuurkeuzes. Dit is niet eens zozeer een verandering van de benadering van ons vakgebied. Het is eerder een verbreding en verdieping om te kunnen komen tot een (meer) verantwoorde architectuur.

Meer weten over architectuur met diepgang?

Ben je benieuwd naar wat verantwoorde architectuurkeuzes inhouden en daarbij geïnspireerd worden door andere architecten? Meld je dan  aan voor de DYA Dag 2018 op 9 maart.