Hidden Quality Layers: Waarom non-functionele eisen het verschil maken

De vergeten waarde van non-functionele eisen

Functionele eisen zijn tastbaar. Ze zijn zichtbaar voor de business en eenvoudig te demonstreren. Non-functionele eisen, zoals performance, security, usability en datakwaliteit, zijn minder zichtbaar maar vormen de ruggengraat van een betrouwbare applicatie. Wanneer deze aspecten niet op orde zijn, verliezen functionele features hun waarde. Toch worden non-functionele eisen vaak pas laat in het ontwikkelproces getest, of zelfs uitbesteed aan gespecialiseerde teams zonder directe betrokkenheid bij het project. Dit leidt tot gemiste kansen, niet alleen op het gebied van kwaliteit maar ook op het vlak van kennisdeling en teamontwikkeling.

Data, security en menselijkheid: een krachtige driehoek

Drie thema’s verdienen bijzondere aandacht: data, security en de menselijke factor. Deze elementen versterken elkaar wanneer ze over het hoofd worden gezien. Een voorbeeld uit de praktijk onderstreept dit: het datalek bij een Nederlandse medische testfaciliteit waarbij de gegevens van bijna een miljoen vrouwen op straat kwamen te liggen. De impact was niet alleen op het gebied van security en data, maar ook op het menselijke vlak. Gebruikers voelden zich verraden en onveilig.

Security gaat niet alleen over het veilig houden van data, maar ook over de impact die een security breach heeft op mensen. Data moet niet alleen worden gezien als ‘cijfers’; ze staan voor mensen of hebben impact op mensen.

In een tijdperk waarin generatieve AI steeds vaker wordt ingezet, is het cruciaal om deze driehoek serieus te nemen. AI-modellen worden getraind op data, waarbij security én de menselijke factor van groot belang zijn voor de kwaliteit, veiligheid en ethische omgang met die data. Deze factoren bepalen in grote mate het succes én de maatschappelijke acceptatie van deze technologieën.

Teststrategie: keuzes maken met impact

Een effectieve teststrategie draait om het maken van bewuste keuzes. Niet alles kan getest worden, dus is het essentieel om te bepalen welke kwaliteitsaspecten het grootste risico vormen voor het project. De ISO 25010-standaard biedt hiervoor een solide basis, met acht kwaliteitskenmerken waarvan er zeven non-functioneel zijn. Toch ontbreekt data als expliciet kenmerk, terwijl het in vrijwel elk project een cruciale rol speelt.

Data is veelzijdig: het kan functioneel zijn (bijvoorbeeld bij migraties), een product op zich (zoals bij analytics), of een non-functioneel aspect (denk aan datakwaliteit). Juist omdat het overal en nergens in past, wordt het vaak vergeten. Het expliciet benoemen van data in de teststrategie is daarom geen luxe maar noodzaak.

Nieuwe kwaliteitskenmerken voor een nieuwe tijd

Met de opkomst van AI en intelligente systemen verschuift de focus van traditionele kwaliteitskenmerken naar nieuwe dimensies zoals ethiek, veiligheid en mensgerichtheid. In het recent gepresenteerde TMAP-boek worden deze nieuwe kenmerken benoemd, waaronder “humaneness”: het vermogen van een systeem om gebruikers met respect, empathie en zorg te behandelen, niet als datapunten maar als mensen.
Vergeet echter niet dat ook zonder AI de menselijke factor belangrijk blijft.

Samenwerken met specialisten

In veel organisaties zijn de specialisten (bijv. op gebied van datamigratie of security gescheiden van het gewone ontwikkelteam. Ze zitten bijvoorbeeld in een shared service en dat is oké. Echter, op het moment dat ze voor jóúw team aan het werk zijn, zijn het tijdelijk jóúw teamleden, dus behandel ze als zodanig. Zo creëer je bewustzijn over de non-functionals en ontwikkelkansen voor je teamleden en ontstaat er een cultuur van kennisdeling.

Van testuitvoering naar kwaliteitsengineering

Sogeti pleit voor een kwaliteitsaanpak waarin quality engineering centraal staat. Dit betekent dat teamleden en stakeholders een gedeelde verantwoordelijkheid nemen voor het leveren van de juiste kwaliteit op het juiste moment.

Daarbij is het belangrijk om niet alleen te focussen op testuitvoering, maar ook op het proces zelf. Wat kunnen we leren van de manier waarop we testen? Welke verbeteringen zijn mogelijk? En hoe zorgen we ervoor dat non-functionele eisen niet pas aan het eind, maar vanaf het begin worden meegenomen?

Reflectie en feedback: de sleutel tot verbetering

Een goede teststrategie eindigt niet bij de laatste test. Evaluatie en reflectie zijn essentieel om te leren van het proces. Retrospectives bieden hiervoor een uitgelezen kans, mits ze verder gaan dan het afvinken van user stories. Door ook te kijken naar de oorzaken van bugs en ook het proces tegen het licht te houden kun je ontdekken of je zaken wellicht eerder had kunnen vinden als je je proces anders inricht. Door ook kritisch te zijn op de timing van kwaliteitsmaatregelen, ontstaat ruimte voor structurele verbetering.

Conclusie: breng de verborgen lagen naar boven

Non-functionele eisen zijn geen bijzaak maar een essentieel onderdeel van softwarekwaliteit. Neem deze dan ook vanaf het begin af aan mee in je project en strategie. Houd hierbij ook rekening met de menselijke factor en hoe de data door jouw applicatie of systeem heen loopt. Deze “hidden quality layers” zouden niet langer verborgen moeten zijn. Verwijder daarto ook de barrières waarmee de specialisten op deze gebieden soms zo angstvallig gescheiden worden gehouden van het ontwikkelteam. Zo stimuleer je kennisdeling en groei in het team.In een tijd waarin technologie steeds complexer en invloedrijker wordt, is dat geen luxe maar een vereiste.