Colomn Sander Duivestein: Wilders’ bewerkte beelden zijn geen verkiezingsboodschap meer

Wilders’ gebruik van dergelijke beelden is geen incident, maar een consistente strategie. Al jaren deelt hij gemanipuleerde afbeeldingen, zoals in 2017 met Alexander Pechtold in een vermeende pro-sharia-context. Of, zoals een onderzoek van De Groene Amsterdammer in 2024 aantoonde, AI-gegenereerde beelden waarin asielzoekers worden afgebeeld als dreigende horden of criminelen. Deze aanpak, die echo’s oproept van eerdere uitspraken zoals ‘minder Marokkanen’ in 2014, waarvoor hij is veroordeeld wegens groepsbelediging, reduceert complexe maatschappelijke vraagstukken tot binaire tegenstellingen. Ze draagt bij aan theorieën over ‘omvolking’, waarbij immigratie wordt geframed als een existentiële dreiging voor de ‘eigen’ cultuur.
Resultaat is de normalisering van polarisatie waarbij haat niet expliciet wordt uitgesproken maar impliciet wordt gezaaid.

Toch doet deze afbeelding iets nieuws. Ze schuift het debat van het parlement naar de pixels, van argument naar archetype. Ze maakt geen punt, maar wrikt een gevoel los. Ze zegt niet ‘stem op mij’, maar: ‘kijk naar haar, is dat
wat u wilt worden?’ De boodschap is kristalhelder, en even subtiel als een baksteen door je raam. Het is digitale karaktermoord, gepleegd met een glimlach. De afbeelding is daarom niet enkel een meme, maar een ideologisch geladen deepfake. Een die werkt als culturele codering, waarin raciale, religieuze en esthetische markers worden ingezet om de kiezer emotioneel te sturen. Dit is geen satire meer, maar een vorm van semiotische oorlogsvoering. Wat Wilders doet, is niet alleen zijn tegenstander karika turiseren, maar een bevolkingsgroep visueel culpabiliseren.
Hij zegt: dit is de PvdA. Dit is GroenLinks. Dit is Frans Timmermans. Maar hij toont geen politicus, maar een vrouw met een hoofddoek. Zij is het beeld van verval, van onderdrukking, van ‘wat er misgaat’. Wie dat beeld deelt, maakt
medeplichtig.

De afbeelding die Wilders verspreidde, roept onvermijdelijk herinneringen op aan de visuele propaganda van de jaren dertig. In publicaties als Der Stürmer werden Joden systematisch karikaturaal afgebeeld: oud, dreigend,
met overdreven trekken die hen reduceerden tot parasieten of monsters. Daartegenover stond het geïdealiseerde Arische beeld: jong, blond, symbool van vitaliteit en nationale zuiverheid. Die beelden waren geen satire,
maar een ideologisch wapen. Ze vormden de opmaat naar systematische uitsluiting, door haat te verpakken als esthetisch verschil. In de ‘documentaire’ Der Ewige Jude werd die ontmenselijking visueel voltooid: Joden werden
verbeeld als ratten. Natuurlijk leven we in een andere tijd. Maar de beeldstrategieën waarmee mensen via
uiterlijke kenmerken tot abstract gevaar worden gereduceerd, zijn nauwelijks veranderd. De parallel zit dus niet in de context, maar in de vorm: visuele framing als moreel oordeel. Ook Wilders stelt twee gezichten tegenover elkaar: een jonge, westerse vrouw tegenover een oudere, bedekte moslima. De boodschap is impliciet
maar krachtig: dit is de keuze, dit is het gevaar. Wat we hier zien, is geen politieke spotprent, maar de herhaling van een beproefde techniek. En wie die beelden normaal gaat vinden, verliest het vermogen om ze nog als gevaarlijk
te herkennen.

De verleiding om dit af te doen als ‘typisch Wilders’ is groot. Maar dat is precies wat dit soort retoriek zo gevaarlijk maakt: de vermenging van het abnormale met het alledaagse. Elke nieuwe provocatie verlegt de grens iets verder, totdat het onacceptabele nauwelijks nog opvalt. Wat hier op het spel staat, is het vermogen van een samenleving om mensen te blijven zien als mensen en niet als beeld. De vraag is dus niet alleen of Wilders deze afbeelding had mogen verspreiden, maar of wij het ons kunnen veroorloven om er niet op te reageren. Soms is zwijgen geen teken van beschaving, maar van medeplichtigheid.

Sander Duivestein

Sander Duivestein is onderzoeker, auteur en spreker over de impact van nieuwe technologie op mensen, bedrijven en onze maatschappij sinds 2005.

Sander is werkzaam voor het VerkenningsInstituut Nieuwe Technologie (VINT) van Sogeti. Hij is spreker, trendwatcher, internetondernemer, adviseur en columnist over de impact van digitale technologie op mensen, bedrijven en onze maatschappij. Ook is hij een veelgevraagde gast in diverse radio- en televisieprogramma’s.